T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
İZMİR / BORNOVA - Yaka Şengül Mustafa Karaca Ortaokulu
Toplumsal yapının düzenli ve sağlıklı şekilde oluşturulması ve devam ettirilmesi için değerler oldukça önem taşıyor. Toplumu oluşturan tüm bireylerin ortak ve olumlu değerlere sahip olması, o toplumun gelişmişlik seviyesini ve toplumsal yapının sağlıklı şekilde işlemesini doğrudan etkiliyor. Toplumun bu ideal ve doğru değerlere sahip olması, tarihte de daha kalıcı bir yere sahip olmasını ve daha başarılı nesiller yetiştirmesini sağlıyor. Sonuçta yalnızca yazılı ve hukuki kurallar ile, hiçbir ahlaki değere sahip olmadan, huzurlu bir toplum hayal etmek de mümkün olmuyor. Bu değerlerin toplumun tüm fertlerine doğru şekilde aktarılması ise, her konuda olduğu gibi, eğitim ile mümkün oluyor. Eğitim sistemi, ideal bir toplum oluşabilmesi için, hem evrensel hem de kültürel değerleri bireylere aktarmakta oldukça önemli rol oynuyor. Bunun başarılı şekilde gerçekleşmesi ise, halihazırda Türkiye'de de uygulanmakta olan değerler eğitimi ile mümkün oluyor.
Bu noktada akıllara ilk gelen sorular da, "Değerler eğitimi nedir?" ve "Değerler eğitimi nasıl verilmeli?" soruları oluyor. Bu soruların her biri, doğru ve ayrıntılı şekilde cevaplanmayı hak ediyor. Bilindiği gibi okullar, özellikle de temel eğitim kurumları, yalnızca mesleki veya akademik eğitimin gerçekleştirildiği yerler değil. Çocukları ve gençleri iş hayatına olduğu kadar sosyal hayata da hazırlayan okullar, çocukların ahlaki gelişimine katkıda bulunacak ve karakterlerinin sağlam şekilde oluşmasını sağlayacak değerleri aktarma konusunda da sorumluluk alıyor. Çocukların mevcut toplumsal ve evrensel değerleri benimsemesi ve yeniden üretebilmesi, pek çok okulda aktif olarak uygulanan değer eğitimi etkinlikleri ve değerler eğitimi proje örnekleri ile mümkün oluyor. Ancak yine de, ilk başta sorduğumuz sorulara cevap vermeden önce, mutlaka cevaplanması gereken önemli bir soru bulunuyor: Değer nedir?
Değer kavramı, küçük yaşlarda öğrendiğimiz ve anlamını oldukça iyi bildiğimizi düşündüğümüz bir kavram. Ancak insanların büyük bir kısmı , "Değer nedir?" sorusuna kolayca yanıt veremiyor. Değerler eğitimi çerçevesinde kullanılan değer kavramı, "toplumu oluşturan bireylerin büyük çoğunluğu tarafından kabul edilen, benimsenen ve aktarılan, toplumsal yaşayışı düzenleyen inançlar, duygular ve düşünceler" olarak tanımlanabiliyor. Değerler, toplumun sağlıklı şekilde işleyişini ve devamlılığını sağlayabilmek için fertlerin büyük çoğunluğu tarafından kabul edilmiş olan tüm inanç ve düşünceleri kapsıyor. Temel bir ahlaki ilke olarak da kabul edilen bu değerler, aynı zamanda kişilerin tutum ve davranışlarını sosyal olarak değerlendirmede de ölçüt olarak kabul ediliyor. İnanç, saygı, merhamet, iyilik, yardımseverlik gibi kavramlar, hemen hemen tüm toplumlarda ortak değerlerden bazıları olarak kabul ediliyor. Tüm bu değerler ile ilgili en önemli nokta ise, bu değerlerin öğrenilebilen kavramlar olmaları. Toplumsal değerler, ilk olarak elbette ailede oluşuyor, biçimleniyor ve öğreniliyor. Değerleri anlama ve benimseme konusunda çevre de en önemli etkenlerden bir tanesi olarak biliniyor.
Gelişmiş ve gelişmekte olan toplumlar başta olmak tüm toplumlardaki eğitim sistemlerinin temel amaçlarından bir tanesi, o toplumun doğru ve iyi kabul ettiği değerleri bireylere düzgün şekilde aktarabilmek. Toplumu oluşturan bireylerin eğitimi açısından en önemli dönemlerden bir tanesi de elbette ilköğretim çağı! İlköğretimin işlevlerinden birisi de, toplumun benimsediği ve doğru kabul ettiği değerleri toplumun genç fertlerine benimsetebilmek. Elbette küçük yaşlardaki çocuklar, ahlaki kavramları algılayabilecek zihinsel yeterliliğe çoğu zaman henüz sahip olmamış oluyor ancak ilköğretim çağında ve okul öncesi dönemde bu ahlaki kavramları aktarabilmek, ileriki yıllar ile kıyaslandığında çok daha kolay. Dolayısıyla pek çok ülkede uygulanan değerler eğitimi de, öğrencilerin bu değerleri tanıyabilmeleri açısından oldukça önemli. Peki, son yıllarda tekrar gündeme gelen değerler eğitimi nedir?
"Değerler eğitimi nedir?" sorusunun cevabı aslında oldukça basit. Değerler eğitimi, aslında öğrencilere tüm insani değerlerin kapsamlı şekilde öğretildiği bir çeşit karakter eğitimi olarak tanımlanabiliyor. Değerler eğitimi, aynı zamanda Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan özel eğitim programını da ifade ediyor. Birleşmiş Milletler, 1995 yılında 50'inci yılını kutluyor ve bu kutlamalar çevresinde Yaşayan Değerler Eğitimi Programı olarak bilinen eğitim programı hazırlıyor. Kısaca UNESCO olarak bilinen Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından hazırlanan Daha İyi Bir Dünya İçin Değerlerimizi Paylaşalım projesi, halihazırda Türkiye de dahil olmak üzere dünyanın pek çok ülkesinde uygulanmaya devam ediyor. Bu uluslararası eğitim projesi, temel olarak 12 evrensel değeri odağına alıyor:
Birleşmiş Milletler'in hazırladığı değerler eğitimi, çocukların ve gençlerin bu on iki ana değeri keşfedebilmeleri için pek çok değerler eğitimi etkinlikleri ve değer eğitimi proje örnekleri içeriyor. Bu projeyi de diğer eğitim programlarından farklı kılan bu. Bu evrensel değerleri öğrencilere aktarmak için telkin yöntemini değil, etkinlik temelli bir yaklaşımı benimsiyor. Farklı yaş gruplarından öğrencilere ve onların öğretmenlerine yönelik birçok materyal sunan değerler eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yayımlanan genelgeyle 2010 yılında tüm ilk ve orta dereceli okullarda uygulanmaya başlıyor.
Okul öncesi değerler eğitimi, kreş ve anaokullarındaki uygulamaları kapsıyor. Genellikle değerler eğitimi panosu ve değerler ağacı gibi etkinlikler ile uygulanan bu eğitimde aynı zamanda iletişim dersleri de bulunuyor. Hoşgörü, sevgi, saygı, tutumluluk, dürüstlük ve benzeri pek çok değerin işlendiği okul öncesi değerler eğitimi, öğrenciler ile birlikte oluşturulan Değerler Eğitimi Panosu ile eğlenceli bir şekilde uygulanıyor. Değerler ağacında ise renk renk kağıtlardan büyük bir ağaç figürü hazırlanıyor ve ağacın her yaprağına sevgi ve hoşgörü gibi temel değerler yazılıyor. Bu değerlerin ne kadar önemli olduğu, günlük hayatımızdan paylaşılan örneklerle çocuklara aktarılıyor.
Okul öncesi değerler eğitimi, iletişim derslerini de içeriyor ve bu derslerde günlük hayat ile alakalı pek çok uygulama yapılıyor. İletişim derslerinde her ay yeni bir değer, konsept olarak belirleniyor. Örneğin, eylül ayı için hoşgörü değeri konsept olarak seçiliyor ve o ayın tüm etkinlikleri, hoşgörü değerini aktarabilmek ve benimsetebilmek amacı ile düzenleniyor. Ekim ayının konusu tutumluluk, kasım ayının konusu sevgi ve aralık ayının konusu ise özgürlük olarak belirleniyor. Her bir ay, bu değerlere odaklanarak geçiriliyor. Okul öncesi değerler eğitiminde genellikle aşağıdaki temel değerlere öncelik veriliyor:
Değerler eğitimi, çocukların ve gençlerin sağlıklı iletişim kurma yeteneklerinin gelişmesi açısından büyük önem taşıyor. Bu eğitim programının düzgün uygulanması sayesinde öğrenciler, hem derslerde kendilerini ifade etme konusunda hem de birbirleriyle iletişime geçerken nelere özen göstermeleri gerektiğini çok daha iyi öğreniyor. Sonuç olarak eğitimin temel amacının bireylere evrensel değerleri küçük yaştan itibaren benimsetmek olduğu herkes tarafından biliniyor. Bu eğitim programının hoşgörü ve yardımlaşma gibi temel değerleri ders içeriği olarak alıyor olması, toplumu ayakta tutan değerlerin çok daha iyi benimsetilmesini sağlıyor. Değerler eğitiminin temel amaçlarını ise şunlar oluşturuyor:
Peki, toplumun geleceğini belirleyen nesillerin değerler eğitimi nasıl verilmeli? Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen değerler eğitimi programı, temel olarak üç kapsamda ele alınıyor:
Bu değerler eğitimi etkinlikleri, birbirlerini tamamlayacak şekilde ele alınıyor. Etkinlikleri uygulaması gereken Değerler Eğitimi Komisyonu, farklı branşlara mensup öğretmenler, rehber öğretmenler, müdürler, müdür yardımcıları ve okul aile birliği üyelerini içeriyor.Komisyon, Milli Eğitim Bakanlığının hazırladığı değerler eğitimi etkinliklerini ve faaliyet planını örnek alarak etkinlik planı oluşturuyor. Her sınıfa ve yaş grubuna yönelik etkinlikler belirleniyor. Rehber öğretmenlerin liderliği ve denetiminde bu etkinlikler uygulanıyor. Değerler eğitimi uygulanırken, en verimli olabilecek yöntemleri şu şekilde sıralamak mümkün:
Grup çalışması temelli değerler eğitimi etkinlikleri, benimsenmesi hedeflenen evrensel değerlerin öğrenciler tarafından interaktif bir şekilde algılanmasını sağlıyor. Sanatsal etkinliklerle desteklenen bu eğitim, farklı ilgi alanlarına sahip çocuklarda da çok daha etkili oluyor.
Değerler eğitimi konuları, mevcut müfredatta işlendiği hali ile, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirleniyor.
Milli Eğitim Bakanlığının belirlediği değerler eğitimi konuları ise şu şekilde:
Sevgi, sorumluluk, saygı, hoşgörü, duyarlılık, özgüven, empati, adil olma, cesaret, liderlik, nazik olmak, dostluk, yardımlaşma, dayanışma, temizlik, doğruluk, dürüstlük, aile birliğine önem verme, bağımsız ve özgür düşünebilme, iyimserlik, estetik duyguların geliştirilmesi, misafirperverlik, vatanseverlik, iyilik yapmak, çalışkanlık, paylaşımcı olmak, şefkat – merhamet, selamlaşma, alçakgönüllülük, kültürel mirasa sahip çıkma, fedakârlık.
